نوشتهٔ أنس البار | 2023-10-06

بانک مرکزی عراق از سال ۱۴۰۳ همهٔ تجارت داخلی خود را به دینار عراق محدود می‌کند. این بخشی از تلاش‌ها برای کنترل بازار سیاه مبادلهٔ این ارز با دلار آمریکاست. ارزش ارز عراق هم‌زمان با محدودیت‌های اعمال‌شده بر تراکنش‌های دلاری کاهش یافته است.

روز ۳ مهر، رسانه‌های منطقه گزارش دادند که این اقدام در بحبوحهٔ نگرانی‌ها مبنی بر انتقال دلارهای آمریکا به ایران با استفاده از حراج ارز خارجی عراق روی داده است.

آمریکا این اقدام را به‌منظور توقف جریان پول به ایران در بحبوحهٔ تحریم‌های اعمال‌شده علیه جمهوری اسلامی هم‌زمان با اقدامات مداخله‌جویانهٔ این کشور در منطقه و فعالیت‌های هسته‌ای غیرقانونی آن انجام داده است.

قاچاق دلار و تجارت کنترل‌نشده با ایران به کمبود عرضهٔ ارز منجر شده و ارزش دلار آمریکا را در برابر دینار عراق افزایش داده است.

اگرچه درآمدهای نفتی در سه‌ماههٔ نخست سال ۲۰۲۳ میلادی به ۳۰ میلیارد دلار رسید، ارزش دینار عراق طی سه ماه گذشته بیش از ۱۰ درصد کاهش یافته است.

دینار به‌تازگی رکورد کاهش بی‌سابقه‌ای را در بازار سیاه به‌جا گذاشت و نرخ برابری آن در برابر دلار آمریکا به ۱۵۸۰ دینار عراق رسید. این در حالی است که نرخ رسمی ارز ۱۳۲۰ دینار عراق در برابر هر دلار آمریکاست.

مقامات عراقی در حال اجرای اقدامات و اصلاحات مالی برای تثبیت دینار و مبارزه با کاهش ارزش واحد پول بوده‌اند.

هم‌زمان، بحران مالی ایران طی چند سال گذشته و با سقوط مداوم پول ملی آن به‌طور پیوسته وخیم‌تر شده است.

«اکونومیست» بهمن‌ماه گذشته گزارش داد که ارزش پول ایران در مقایسه با زمان مشابه در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۵۵ درصد و طی ده سال گذشته، ۹۴ درصد کاهش داشته است.

به‌گفتهٔ کارشناسان امور مالی، مقامات ایرانی برخلاف همتایان عراقی‌شان، هیچ اقدام معناداری را برای مهار تورم بالای آن کشور در زمانی که مردم متحمل فشار مالی وحشتناکی هستند، انجام نداده‌اند.

قاچاق دلار به ایران

بانک مرکزی عراق در تیر‌ماه گذشته ۱۴ بانک خصوصی عراقی را از انجام معامله‌های دلاری منع کرد. این ممنوعیت بخشی از اقدامات وزارت خزانه‌داری ایالات متحده برای مقابله با قاچاق دلار به ایران با استفاده از سیستم مالی عراق، از طریق شبکهٔ بانکی سوئیفت بود.

همچنین، نیروهای امنیتی عراق در چهارچوب بخشی از کارزار گسترده‌ای که برای مبارزه با قاچاق از طریق گذرگاه‌های مرزی مخفی انجام می‌دهد، محموله‌های پولی را که به ایران قاچاق می‌شد، رهگیری کردند.

«العربی الجدید» روز ۲۸ شهریور به‌نقل از سرتیپ حسین التمیمی، از مقامات وزارت کشور عراق، گزارش داد: «بیش از ۲ میلیارد دلار که برای قاچاق‌شدن به خارج از مرزها آماده شده بود، به همراه ۳/۸۷۵ میلیارد دینار عراق کشف و ضبط شد.»

این پول توسط بانک مرکزی عراق نگهداری می‌شود و متهمان به قاچاق به مراجع قضایی ارجاع شده‌اند.

روز ۹ مرداد، رسانهٔ فارسی زبان «ایران اینترنشنال» که در خارج از ایران فعالیت می‌کند، با انتشار گزارشی از وجود یک شبکهٔ وابسته به نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که دلارها را از عراق به ایران قاچاق می‌کند، خبر داد.

این شبکه در عراق توسط محمود حسنی‌زاده، از فرماندهان باسابقهٔ سپاه، و مصطفی پاک‌باطن، کارمند سابق سفارت تهران در عراق، اداره می‌شود.

به گزارش این رسانه، دو عراقی به نام‌های میثم حمزه قاسم دراجی و میثم صادقی در انجام عملیات‌های قاچاق به این شبکه کمک می‌کنند.

در این گزارش آمده است که این شبکه دلارها را از صرافی‌ها در عراق جمع‌آوری می‌کند. سپس، این پول توسط محمد تجن‌جاری، مدیر امور مالی واحد ۴۰۰ نیروی قدس سپاه، به حساب این واحد واریز می‌شود.

فشار بر اقتصاد عراق

طارق الشمری، تحلیلگر سیاسی، به «الفاصل»، تارنمای همکار «پیشتاز»، گفت که سپاه پاسداران و شبه‌نظامیان نیابتی آن اقتصاد عراق را به لبهٔ پرتگاه فروپاشی سوق می‌دهند.

او گفت که این گروه‌ها «همچنان از بخش بانکی کشور سوء‌استفاده می‌کنند و ارز عراقی (دلار آمریکا) را به شیوه‌های متقلبانه به‌دست می‌آورند تا در نهایت آن را به ایران قاچاق کنند.»

به‌تازگی فاش شد که ۵ هزار شرکت و صرافی و حواله‌داری‌های جعلی، فعالانه در زمینهٔ پولشویی و خرید و قاچاق دلار فعالیت دارند.

فعالیت‌های متقلبانه اغلب از طریق تأمین مالی فعالیت‌های واردات که صرفاً روی کاغذ وجود دارند، یا از طریق خرید کالاهایی به چند برابر قیمت واقعی و نیز از طریق خدمات گردشگری مذهبی و پزشکی که وجود خارجی ندارند، انجام می‌شود.

گزارش‌ها همچنین از وجود حدود ۳۰۰ خریدار خرده‌پای ارز در بازار عراق حکایت دارد که به‌عنوان سرپوشی برای فعالیت شبه‌نظامیان عمل می‌کنند.

میزان قاچاق هفتگی دلار به ایران بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار در هفته برآورد می‌شود.

به‌گفتهٔ الشمری، عراق تلاش می‌کند «با تحت کنترل درآوردن فروش دلار به بانک‌ها و شرکت‌های بازرگانی و وارداتی از طریق این بستر الکترونیک [به‌عنوان بخشی از] حراج ارز بانک مرکزی، از پول خود محافظت کند.»

در عین حال، او به وجود مشکلاتی در نظارت بر سوء‌استفاده از دلار و فعالیت‌های مالی مربوط به نقل و انتقال پول اذعان کرد.

الیزابت روزنبرگ، دستیار وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، در جریان سفر خود به بغداد طی روزهای ۲۱ و ۲۲ شهریور با شیاع السودانی، نخست‌وزیر و علی العلق، رئیس بانک مرکزی عراق، دیدار کرد.

بانک تجارت عراق، واحد اطلاعات مالی عراق، و نمایندگان بانک‌های بخش خصوصی نیز در این نشست‌ها حضور داشتند.

در بیانیهٔ دولت آمده است که هدف از این گفت‌وگوها بهبود بخش مالی عراق از طریق «اصلاحات معنادار و پایدار» است؛ اصلاحاتی که از تقلب، دور زدن تحریم‌ها، تأمین مالی تروریسم، و دیگر فعالیت‌های غیرقانونی جلوگیری می‌کند.

شکستن بازار سیاه

تجارت میان عراق و ایران، که به‌گفتهٔ ناظران اساساً در خدمت منافع اقتصادی ایران است، به کمبود دلار آمریکا و تضعیف دینار عراق دامن می‌زند.

جهانبخش سنجابی شیرازی، رئیس اتاق بازرگانی ایران، روز ۲۸ شهریور گفت که حجم تجارت سالانه میان عراق و ایران به ۱۰ میلیارد دلار رسیده است و صادرات ایران به عراق ۹۰ درصد از حجم تجارت این کشور را تشکیل می‌دهد.

بسیاری از تاجران و تأمین‌کنندگان عراقی برای تأمین مالی واردات خود از ایران، دلارهای آمریکا را از بازار سیاه خارج می‌کنند.

السودانی روز ۲۰ شهریور در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که عراق برای تنظیم تجارت با ایران طرحی دارد که «کمر» بازار سیاه را درهم خواهد شکست.

او در دیدار با روزنبرگ تأکید کرد که دولتش به اجرای اولویت‌های خود در «اصلاح بخش بانکی با اتخاذ استانداردهای بین‌المللی و همگام شدن با پیشرفت‌ها» ادامه می‌دهد.

هم‌زمان عراقی‌ها نیابتی‌های ایران را مسئول افزایش قیمت کالاهای اساسی، که امروز در نتیجهٔ کاهش ارزش واحد پول با آن مواجه هستند، می‌دانند.

هاشم العبیدی، یک رانندهٔ تاکسی در بغداد که ۴۷ ساله است، به الفاصل گفت: «قیمت همه چیز افزایش یافته است. هر زمان نرخ مبادله دلار بالا می‌رود، قیمت‌ها هم افزایش می‌یابد.»

«وقتی صحبت از درآمدهای ماهانهٔ چند میلیارد دلاری عراق از فروش نفت در میان است، تصور این افزایش دشوار است.»

او گفت: «این شبه‌نظامیان در حال نابود کردن اقتصاد هستند و ما را تحت فشار قرار می‌دهند تا ایران بتواند از پول ما بهره‌مند شود و به آسیب رساندن به ما ادامه دهد.»

هم‌زمان مردم ایران دولت خودشان را مقصر مشکلات مالی‌شان می‌دانند.

یک آموزگار مدرسه در تهران که نخواست نامش ذکر شود، گفت: «مردم ایران ذره‌ای از پولی را که رژیم ایران کسب می‌کند و به هر ترتیب به‌دست می‌آورد، نمی‌بینند.»

او به پیشتاز گفت: «اگر رژیم از طریق تجارت با کشورهای دیگر درآمدی کسب کند، یا آن را میان مقامات و وابستگان خود تقسیم می‌کند و یا به کشورهای دیگر منطقه می‌فرستد. در هر صورت، اقدامات رژیم همچنان به آسیب رساندن به ایرانیان و تضعیف اقتصاد این کشور ادامه می‌دهد.»