نوشتهٔ أنس البار | 2023-10-18

به‌گفتهٔ منابع سوری، شبه‌نظامیان هم‌سو با ایران شبکه‌ای از تونل‌های حفر‌شده توسط «دولت اسلامی» (داعش) را گسترش داده‌اند و از آنها برای ذخیره و انتقال سلاح و جنگجو از عراق به سوریه استفاده می‌کنند.

بنا بر برخی گزارش‌ها، دست‌کم ۴۰ تونل وجود دارد که برخی از آنها توسط داعش و در زمان کنترل آن گروه بر شهرهای مرزی طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ حفر شده است.

اما اکثر تونل‌هایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند، در طول سه سال گذشته توسط شبه‌نظامیان وابسته به ایران توسعه یافته یا ساخته شده‌اند.

به‌گفتهٔ دیده‌بان حقوق بشر سوریه، بیشتر تونل‌های سابق داعش که اکنون شبه‌نظامیان وابسته به ایران از آنها استفاده می‌کنند، در مجاورت شهر المیادین در استان دیرالزور، در قلات الرحبه، المزارع، و شیخ أنس قرار دارند.

این تونل‌ها به یکدیگر متصل هستند و شبکه‌ای از گذرگاه‌های زیرزمینی باریک را تشکیل می‌دهند. این تونل‌های جدید در مقایسه با تونل‌های داعش ابتدایی نیستند و با استاندارد بالاتری ساخته شده‌اند.

برخی از آنها مجهز به تجهیزات نظارتی به‌منظور ایمن‌سازی عبور و مرور سلاح، کالاهای قاچاق، و حتی رهبران ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند.

قاچاق اسلحه و مزدور

شیخ مدر الاسعد، سخنگوی شورای عشایر سوریه، گفت که گروه‌های وابسته به سپاه پاسداران پس از «افشای عملیات قاچاق جنگ‌افزار و مزدور به خاک سوریه از طریق عراق»، استفاده از تونل‌های موجود و حفر تونل‌های جدید را آغاز کردند.

او به الفاصل، تارنمای وابسته به پیشتاز، گفت که عملیات قاچاق «اوایل سال ۱۳۹۰ و به‌منظور کمک به رژیم بشار اسد برای حفظ قدرت و سرکوب انقلاب مردمی آغاز شد.»

او گفت، استفاده از این تونل‌ها «تلاشی از سوی ایران و نیروهای نیابتی آن به‌منظور فرار از نظارت هوایی فشردهٔ ائتلاف بین‌المللی و نیز هدف قرار دادن مداوم محموله‌های جنگ‌افزار قاچاق از طریق این گذرگاه‌های مرزی غیررسمی است.»

به‌گفتهٔ او، این گذرگاه‌های غیررسمی بیشتر در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که از سمت شمال رودخانهٔ فرات در شهر مرزی البوکمال سوریه تا منطقهٔ سه‌مرزی مشترک میان سوریه، عراق، و اردن، امتداد دارد.

او افزود که شبه‌نظامیان شمار زیادی خندق و تونل در منطقهٔ مرزی حفر کرده‌اند که طول برخی از آنها به بیش از ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر می‌رسد.

او با اشاره به این‌که «همهٔ این تونل‌ها در خاک سوریه قرار دارند»، گفت: «این تونل‌ها نه‌تنها برای انتقال جنگ‌افزارها و جنگنجویان استفاده می‌شوند، بلکه می‌توانند به‌عنوان فضای ذخیره‌سازی برای مخفی نگه‌داشتن موشک‌ها، محموله‌های تسلیحاتی، و قطعات پهپادی نیز مورد بهره‌برداری قرار بگیرند.»

حفر شبکه‌ای جدید از تونل‌ها

شبکهٔ «چشم فرات» که فعالیت‌های شبه‌نظامیان ایرانی را ردیابی می‌کند، گفت که در آغاز سال جاری شاهد عملیات حفاری به‌منظور ایجاد یک شبکهٔ جدید تونل‌ها در مناطق مرزی بوده است.

به‌گفتهٔ این شبکه، عملیات حفاری هم اکنون در دو مکان -- یعنی در نزدیکی شهر مرزی الحاری سوریه در مجاورت البوکمال، و در منطقهٔ التنک عراق، واقع در جنوب شهر مرزی القائم -- در حال اجرا است.

البوکمال و مناطق داخلی آن به‌عنوان مراکز قدرت شبه نظامیان عراقی مورد حمایت ایران، به‌ویژه کتائب حزب‌الله، عصائب اهل الحق، و حرکت النجباء سوء‌شهرت یافته است.

لشکر فاطمیون، که یک گروه شبه‌نظامی متشکل از جنگجویان افغان تحت کنترل سپاه است، نیز در این منطقه حضور دارد.

این گروه‌ها در منطقهٔ موسوم به الحری یا السکه یک گذرگاه غیر رسمی دارند که از آن برای قاچاق اسلحه، مواد مخدر، و کالاهای گوناگون استفاده می‌کنند.

به گزارش شبکهٔ «چشم فرات»، محل حفاری که در سوی مرز عراق قرار دارد، به‌عنوان مقر شبه‌نظامیان و انبارهای سلاح استفاده می‌شود.

منابع دیگر گزارش می‌دهند که شبه‌نظامیان در عملیات حفاری و ساخت تونل -- یعنی کارهایی که شامل استفاده از ماشین‌آلات سنگین است و اغلب در شب هنگام انجام می‌شود -- از مهندسان و تکنسین‌های متخصص ایرانی استفاده می‌کنند.

بنا بر گزارش‌های قبلی رسانه‌ها، شبکهٔ تونل‌هایی که شبه‌نظامیان حفر کرده‌اند در اطراف القائم متمرکز شده‌اند که تا البوکمال در قسمتی مرزی سوریه امتداد دارد.

طول این تونل‌ها در حدود ۳ تا ۱۲ کیلومتر و عرض آنها حدود ۶ متر است که امکان عبور وسایل نقلیهٔ پر از سلاح را فراهم می‌کند.

نظارت سپاه و حزب‌الله

شماری از این تونل‌ها که تحت نظارت فرماندهان سپاه و رهبران شبه‌نظامیان عراقی وابسته به ایران و حزب‌الله لبنان هستند، به‌منظور برقراری امنیت در زمان جابه‌جایی شخصیت‌های بلندپایهٔ این گروه‌ها به دوربین‌ها و سامانه‌های هشداردهنده مجهز هستند.

الاسعد گفت: «سلاح‌هایی که این شبه‌نظامیان از طریق تونل‌ها و گذرگاه‌ها به سوریه قاچاق می‌کنند، برای کشتن مردم سوریه و محافظت از رژیم اسد استفاده می‌شود.»

او افزود که تدارکات تسلیحات و شبه‌نظامیان ایران «نقض واقعی قوانین بین‌المللی و بشردوستانه» است.

الاسعد از عشایر، دولت عراق، و ائتلاف بین‌المللی خواست که از عبور عناصر شبه‌نظامی از مرز و ورود موشک‌ها و سلاح‌های ایرانی به سوریه جلوگیری کنند.

او گفت که این فعالیت‌های غیرقانونی «ضمن به خطر انداختن جان ساکنان منطقه، امنیت نوار مرزی را نیز تهدید می‌کند.»