أنس البار | 2023-08-16

مقامات می‌گویند، اختلاف میان عربستان سعودی، کویت، و ایران بر سر مالکیت میدان گازی الدوره نشان‌دهندهٔ شکننده بودن روابط احیا‌شده میان عربستان سعودی و ایران است. این اختلاف از تیرماه و به‌دنبال اظهارات تحریک‌آمیز مقامات ایرانی آغاز شد.

تهران مدعی است در این میدان که در ایران با نام آرش شناخته می‌شود، سهم دارد. ایران در تیرماه اعلام کرد که «هیچ‌گونه نقض حقوق خود را برنمی‌تابد.» حکومت جمهوری اسلامی می‌گوید، بخشی از این میدان درون مرزهای دریایی‌اش قرار دارد و در امتداد میدان فراساحلی آرش است.

اما کویت و عربستان سعودی ادعا می‌کنند که فقط آنها از حق حاکمیت کامل بر این میدان گازی دریایی در خلیج فارس، که در دههٔ ۱۳۴۰ کشف شد، برخوردارند.

عربستان سعودی و کویت می‌گویند، این میدان در گوشهٔ شمال غربی خلیج فارس و در منطقهٔ بی‌طرف آنها قرار دارد. در حالی که ایران مدعی مالکیت بخش شمالی این میدان است.

این دو کشور خلیج فارس بارها از ایران خواسته‌اند که به مشخص کردن مرز شرقی این منطقهٔ زیرآبی مذاکره کند، اما این امر نتیجه‌ای نداشته است.

سعد البراک، معاون نخست‌وزیر که هم‌زمان وزیر نفت و سرپرست وزارت دارایی کویت است، اوایل سال جاری میلادی گفت که این دو کشور منطقهٔ خلیج فارس عملیات حفاری و تولید از این میدان را، بدون اینکه منتظر توافق مرزی با ایران باشند، آغاز خواهند کرد.

عربستان سعودی در ۱۶ مرداد بار دیگر تأکید کرد که برنامه‌ها با کویت برای اکتشاف میدان الدوره ادامه خواهد داشت.

نخست تعیین مرز

مساحت منطقهٔ دریایی مشترک میان سه کشور ۲۲۳۰ مایل مربع (۵۷۷۵ کیلومتر مربع) است. این منطقه دارای ذخایر عظیم گاز و نفت است.

ذخایر گازی میدان الدوره ۶۰ هزار میلیارد فوت مکعب و ذخایر نفت خام آن حدود ۳۰ میلیارد بشکه برآورد شده است.

کویت و عربستان سعودی روز ۱ فروردین ۱۴۰۱ توافقنامه‌ای را مبنی بر همکاری در جهت توسعهٔ این میدان -- که مطابق برآورد‌ها دارای ۲۲۰ میلیارد متر مکعب ذخایر قابل بازیافت است -- امضا کردند.

هدف این دو کشور تولید روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی و نیز تقسیم درآمد حاصله به‌طور مساوی میان خود بود.

اما ایران ضمن مخالفت با این توافق، آن را غیرقانونی خواند و خواستار تعیین «سهمیه» و استفادهٔ مشترک از این میدان شد.

مقامات ایران همچنین از دولت‌شان خواستند با تسریع عملیات اکتشاف و حفاری نخستین کشوری باشد که از این میدان بهره‌برداری می‌کند و به این ترتیب، از هر گونه توسعه توسط کویت و ریاض «جلوگیری» کند.

البراک روز ۱۴ تیر با انتشار بیانیه‌ای گفت: «ما قاطعانه و به‌طور کامل فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شدهٔ ایران در اطراف میدان گازی فراساحلی الدوره را رد می‌کنیم.»

او گفت، ایران ابتدا باید در تعیین مرزهای بین‌المللی مشارکت کند و پس از آن هرکس که حقی داشته باشد، بر اساس قواعد حقوق بین‌المللی، از آن برخوردار خواهد شد.

تلاش ایران برای هژمونی

به‌گفتهٔ کارشناسان، حل اختلاف الدوره نخستین آزمون واقعی دوام توافق عادی‌سازی روابط ایران و کشورهای خلیج فارس خواهد بود. آنها یادآور شدند که تهدیدهای پنهان از سوی ایران این توافق را تضعیف می‌کند.

عبدالله الدخیل، استاد علوم سیاسی از دانشگاه ملک سعود در ریاض، گفت که اختلاف بر سر میدان الدوره «نیت واقعی ایران را آشکار کرد.»

او گفت: «نیات ایران بر اساس گسترش و تصرف به‌هر شکل ممکن است، حتی اگر به قیمت ضرر و زیان همسایگان یا کشورهایی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آنها حضور دارد، تمام شود.»

او با اشاره به اینکه این موضوع در بحبوحهٔ سرد‌شدن روابط ایران با کشورهای خلیج فارس و عربستان سعودی روی داده است، گفت که ایران بار دیگر دچار شکست سیاسی و دیپلماتیک شده است.

او افزود، اگر ایران به تهدیدهای خود عمل کند و عملیات حفاری را -- که ممکن است با عملیات کویت و عربستان سعودی هم‌زمان شود -- آغاز کند، این امر می‌تواند به «پیچیدگی‌های بی‌سابقه‌ای در منطقهٔ خلیج فارس منجر شود.»

او گفت، معنایش این است که «به هیچ وجه نمی‌توان به ایران اعتماد کرد.»

عید المنعه، روزنامه‌نگار و تحلیلگر کویتی، در تیر‌ماه در اظهاراتی به رسانه‌ها گفت که مقامات ایران باید «لفاظی‌های تهدیدآمیز را کنار بگذارند» و همهٔ این اندیشه‌های سلطه‌جویانه و توسعه‌طلبانه را از ذهن خود پاک کنند.

او گفت، این به‌نفع آنهاست که با همسایگان‌شان روابط خوبی برقرار کنند. المنعه افزود که کشورهای خلیج فارس «به تلاش برای برقراری صلح و روابط دوستانه» با ایران متعهد هستند.

حل و فصل اختلافات مرزی

المنعه اشاره کرد که کویت و عربستان سعودی مایلند در بحث تعیین مرزها و حل و فصل موضوع با ایران یکی از طرف‌های مذاکره‌کننده با ایرانی‌ها باشند.

او گفت، با این حال، تهران با این موضوع مخالف است و می‌خواهد جداگانه با این دو کشور مذاکره کند؛ اقدامی که برخی از تحلیلگران آن را تلاش ایران برای ایجاد «شکاف در موضع واحد کویت و عربستان سعودی» می‌دانند.

علی بکیر، پژوهشگر روابط بین‌الملل و امور راهبردی، به «عربی۲۱» گفت که کویت یک «راهبرد ضد راهبرد ایران» را در پیش گرفته است؛ راهبردی که بر وحدت صفوف مواضع کویت و عربستان در میدان الدوره تأکید دارد.

او با انتشار مقاله‌ای در ۱۴ مرداد گفت، موضع کویت این است که «از هرگونه فرصتی برای اعمال فشار بر ایران استفاده شود و آن را در برابر یک عمل انجام‌شده قرار دهد.»

مذاکرات چند‌سالهٔ ایران و کویت که تازه‌ترین آن روز ۲۲ اسفند برگزار شد، نتوانست به پایان‌دادن به این مناقشهٔ چند‌دهه‌ای مرزی منجر شود.

قاضی فیصل حسین، مدیر مرکز مطالعات راهبردی عراق، از کویت، ایران، و عربستان سعودی خواست که پرونده‌ای را برای داوری بین‌المللی به دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه کنند.

او گفت: «هر یک از طرفین باید نقشه‌ها، اسناد، و مدارکی را دال بر حق خود در این میدان ارائه دهند و تصمیم نهایی دادگاه باید محترم شناخته شود.»

او یادآور شد، که این موضوع با تصمیم دادگاه بین‌المللی در سال ۱۳۸۰ رقم خورد؛ تصمیمی که به اختلاف مرزی چند‌دهه‌ای میان بحرین و قطر پایان داد.

حسین گفت: «اختلافات مرزی یکی از معضلات مشترک میان کشورهاست و می‌تواند به درگیری‌ها و جنگ‌های ویرانگر بیانجامد؛‌ چراکه این موضوع نه‌تنها به مرزها و حاکمیت ملی، بلکه به ثروت مشترک نیز مربوط می‌شود.»

به‌گفتهٔ حسین، در صورت وجود توسل به منابع قانونی و احراز حقوق جغرافیایی، اقتصادی، و حاکمیتی هر کشور، می‌توان هر گونه «پیامد فاجعه‌بار» ناشی از این درگیری‌ها را مهار کرد.

ولید ابوالخیر، از قاهره، در تهیهٔ این گزارش همکاری کرده است.