نوشتهٔ مزدک رازی | 2023-09-15

به‌گفتهٔ تحلیلگران، خروج چین از دو پروژهٔ میدان نفتی در ایران که به‌تازگی روی داد، به‌رغم تلاش‌های مستمر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، برای جلب سرمایه‌گذاری چین اتفاق افتاده و امکان‌پذیر بودن سیاست «نگاه به شرق» حکومت ایران را زیر سؤال برده است.

این خروج به‌رغم توافق جامع ۲۵ ساله‌ای که در سال ۱۴۰۰ میان جمهوری اسلامی و پکن برای همکاری‌های اقتصادی، نظامی، و امنیتی امضا شد، و نیز سفر سه‌روزهٔ رئیسی به پکن در بهمن‌ماه گذشته روی داده است.

اگرچه مقامات دو کشور در زمان حضور رئیسی در چین ۲۰ سند همکاری امضا کردند، هیچ‌یک از این اسناد به بخش انرژی مربوط نبود.

پیش از این سفر، گزارش‌هایی مبنی بر خروج شرکت چینی سینوپک از پروژهٔ توسعهٔ میدان نفتی یادآوران ایران واقع در نزدیکی مرز با عراق منتشر شده بود. بنا بر گزارش‌ها، ظرفیت تولید این میدان حدود سه میلیارد بشکه نفت است.

چند هفته پس از بازگشت رئیسی از چین، خبرگزاری‌های دولتی ایران با تأیید غیرمستقیم خروج چین، گزارش دادند که «عملیات توسعهٔ میدان نفتی یادآوران توسط شرکت‌های ایرانی انجام خواهد شد.»

حکومت ایران به‌طور جداگانه تأیید کرده است که چینی‌ها از یک پروژهٔ میدان نفتی دیگر، که بر میدان نفتی آزادگان ایران متمرکز بود، خارج شده‌اند.

بنا بر تحلیل خبرگزاری داخلی «انصاف نیوز» ایران، چینی‌ها ظاهراً با استفاده از بهانهٔ تحریم ایران گفته‌اند که وضعیت ایران عادی نیست و این پروژه باید به تعویق بیافتد.

آنها حتی امضای فاز دوم این پروژه را به همین بهانهٔ تأیید سیاسی پکن منوط کرده‌اند. هم‌زمان آنها به درخواست‌های وزارت نفت ایران برای آغاز به‌کار در میدان نفتی بی‌توجهی کرده‌اند.

برخلاف خوشبینی ابراز‌شده در محافل تندرو در رابطه با موفقیت سیاست «نگاه به شرق» رئیسی، پکن قصد ندارد در این میدان نفتی از نظر کار یا پول سرمایه‌گذاری انجام دهد.

پروژه‌های توسعهٔ میدان‌های یادآوران و آزادگان در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی، رئیس‌جمهوری پیشین ایران، گشایش یافت، اما این شرکت چینی هرگز کار روی این پروژه‌ها را آغاز نکرد.

احتیاط چینی‌ها

فریدون کردزنگنه، مدیر سرمایه‌گذاری و بازرگانی شرکت ملی نفت ایران، فروردین‌ماه گذشته به «اویل پرایس» گفت که چین از سال ۱۳۹۷ تصمیم گرفته است «در زمینه‌هایی که ممکن است سبب تحریک آمریکا شود، رویکرد محتاطانه‌تری را در پیش بگیرد.»

کردزنگنه به این وبسایت گفت: «این رویکرد اصلاح عملیات [این شرکت چینی] در پروژه‌های بزرگ نفت و گاز ایران را شامل می‌شود.»

او گفت: «ایالات متحده در سال ۱۳۹۷، تقریباً همزمان با داغ شدن تنور جنگ تجاری آمریکا و چین، بار دیگر تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد. این امر پکن را ناگزیر کرد تا رویهٔ خود را از کار روی پروژه‌های توسعه‌ای بزرگ در ایران به طرح‌های پیمانی کوچک‌تر تغییر دهد.»

او افزود: «این امر در مورد آن دسته از میدان‌های ایران که پکن در آنها منافعی دارد -- از جمله میدان‌های واقع در غرب رود کارون و چند میدان دیگر که با عراق مخازن مشترکی دارند، صدق می‌کند.»

تیرماه گذشته و به‌دنبال امضای توافقنامه‌های راهبردی ۲۵ و ۲۰ ساله با چین و روسیه، ایران به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد.

اقتصاددانان و دیگران از این قراردادها با عنوان «فروش ایران» یاد کرده‌اند.

ناکامی سیاست «نگاه به شرق»

به‌گفتهٔ تحلیلگران، با خروج چین از پروژهٔ یادآوران، توهم موفقیت سیاست «نگاه به شرق» که حامیان حکومت ایران به‌شدت به آن متوسل شده بودند، از بین رفته است.

آنها می‌گویند که پکن فقط منافع خودش را مد نظر قرار می‌دهد و به‌رغم لفاظی‌ها در مورد اتحاد و منافع مشترک و حتی با وجود توافقنامه‌های امضاشده، هر زمان که ضرورت ببیند، به‌آسانی از جمهوری اسلامی روی می‌گرداند.

سعید مهدی‌زاده، اقتصاددان ایرانی مقیم آلمان، به پیشتاز گفت، چین به توافقی که با ایران امضا کرده اهمیتی نمی‌دهد و فقط به‌دنبال به‌دست آوردن نفت ایران است؛ نفتی که آن را به قیمت بسیار پایین می‌خرد.

او : «چین هیچ تمایلی ندارد که با قرار گرفتن در دام سیاست‌های پراکندهٔ ماجراجویانهٔ ایران، امنیت اقتصادی و بخش انرژی خود را به خطر بیاندازد.»

«درست به‌همین دلیل است که ایران باید روابط اقتصادی عمدهٔ خود با چین را قطع کند.»

او در توضیح این مطلب گفت: «برای چین تمدید و گسترش مشارکت با کشورهای عرب منطقه بسیار مهمتر از پروژه‌هایش در کشوری بی‌ثبات و پرخطر مانند ایران است.»

برخی نیز می‌گویند که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای دلیل کافی نیست که نشان دهد پکن به تعهداتش عمل خواهد کرد؛ چرا که به‌دلیل تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران محدودیت‌هایی برای تجارت با کشور وجود دارد.

مهدی‌زاده به پیشتاز گفت: «به‌رغم تبلیغات بی‌امان حکومت و [رسانه‌های] وابسته به رژیم، عضویت در سازمان همکاری شانگهای به‌نفع مسکو و پکن است؛ چرا که دسترسی آزاد و ارزان به منابع و بازارهای ایران را فراهم می‌کند.»

او افزود که این امر به اقتصاد بحران‌زدهٔ ایران هیچ کمکی نمی‌کند.