نوشته پیشتاز و خبرگزاری فرانسه | 2023-08-25

ایران یکی از شش کشوری بود که روز پنجشنبه (دوم شهریورماه) برای عضویت در گروه کشورهای در حال توسعه بریکس از آن دعوت به عمل آمد. نخستین باری است که این گروه طی بیش از یک دهه اعضای خود را افزایش می‌دهد.

اما تحلیلگران می‌گویند اضافه شدن ایران به عنوان کشوری منزوی و تحت تحریم‌های بین‌المللی موضوعی «مناقشه‌برانگیز» تلقی می‌شود.

کشورهای بریکس -- برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی -- در نشست سالانه خود در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی توافق کردند از ١١ دی‌ماه آرژانتین، اتیوپی، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی را نیز به عضویت کامل درآورند.

کشورهای عضو بریکس حدود ٤۰ درصد از جمعیت جهان و حدود ٢٥ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند.

خبر گسترش این گروه تردیدهایی را برانگیخته است، به‌ویژه با توجه به اینکه گاهی حتی روابط بین اعضای فعلی بریکس نیز دچار پیچیدگی‌هایی بوده است.

به گزارش سی‌ان‌ان، اصطلاح «بریکس» را اولین بار جیم اونیل، اقتصاددان سابق گلدمن ساکس، برای توصیف بازارهای نوظهور کلیدی ابداع کرد، اما این گروه به‌رغم تفاوت‌های عمیق در نظام سیاسی و اقتصادی اعضایش همچنان دوام آورده است.

اونیل در اواسط هفته جاری به بلومبرگ گفت: «از نظر اقتصادی، بسیاری از کشورهای متقاضی عضویت در این گروه چندان بزرگ نیستند».

وی افزود اعضای فعلی بریکس «در رسیدن به توافق بین تنها پنج کشور خود به‌قدر کافی مشکل داشتند. با این اوصاف ... خیلی مطمئن نیستم حضور کشورهای بیشتر باعث شود چه اتفاقی بیفتد.»

اختلافات موجود

چین و هند که جزو اعضای اصلی گروهند بر سر بخشی از مرز خود با یکدیگر اختلاف دارند.

ایران و عربستان سعودی نیز به‌عنوان اعضای جدید تا همین اواخر روابط سیاسی نداشتند. در مورد آینده روابط این دو کشور که اسفند سال گذشته در پی توافقی با میانجی‌گری چین احیا شد نیز بعضی از تحلیلگران هنوز ابراز تردید می‌کنند.

با اینکه طبق این خبر هر شش کشور قرار است به گروه مذکور بپیوندند، واکنش عربستان سعودی حاکی از عدم التزام این کشور بود، آنچنانکه شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، گفت ریاض «منتظر جزئیات» این دعوت است و «تصمیم مناسب را اتخاذ خواهد کرد».

دو عضو جدید دیگر یعنی مصر و اتیوپی نیز بر سر یک سد برق‌آبی بر روی رود نیل با یکدیگر تنش داشته‌اند.

پذیرفته شدن ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به‌عنوان کشورهای تولیدکننده نفت باعث افزایش نفوذ اقتصادی بریکس خواهد شد، اما برخی ناظران نسبت به عضویت ایران ابراز نگرانی کردند.

گوستاوو دی کاروالیو، پژوهشگر ارشد مؤسسه روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی، به خبرگزاری فرانسه گفت: «پیوستن ایران مناقشه‌برانگیز است، اما من مطمئنم این اقدام به درخواست روسیه بوده است».

درحالی‌که رؤسای جمهوری چهار کشور عضو این بلوک شخصاً در نشست ژوهانسبورگ حضور یافتند، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، به‌طور مجازی در این گفتگوها شرکت کرد زیرا دیوان کیفری بین‌المللی به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین حکم دستگیری او را صادر کرده است.

«دستاورد نه‌چندان زیاد»

اگرچه این گروه متشکل از اقتصادهای نوظهور ١٥ سال است که رسماً وجود دارد، برخی از تحلیلگران می‌گویند این بلوک دستاوردهای چندانی نداشته است و ناهمگونی منافع سیاسی و اجتماعی آنها به این معنی است که رهبران بریکس همیشه در مورد مسائل به توافق نمی‌رسند.

برخی می‌گویند این امر مانع از تبدیل شدن آنها به نهادی قدرتمندتر یا مؤثرتر شده است.

دنی بردلو، استاد مرکز ارتقای بورس تحصیلی در دانشگاه پرتوریا، در آستانه این اجلاس به الجزیره گفت: «آنچه [بریکس] تلاش می‌کند به نحوی به دست بیاورد این است که برای گفتگوهای بیشتر آماده شود».

«این گروه تا زمانی که فقط همان پنج کشور را شامل می‌شد در مورد اصلاح حاکمیت اقتصادی جهان یا به‌طور کلی حاکمیت جهان صحبت می‌کرد... اما کار چندانی در این مورد انجام نداده است».

مشخص نیست که گسترش اخیر این گروه باعث افزایش چشمگیر نفوذ آن در صحنه جهانی خواهد شد یا خیر. به گفته تحلیلگران، این مسئله بستگی به این امر دارد که گروه تا چه اندازه بتواند هماهنگ عمل کند، و اعضای جدید آن را بیش از پیش دچار چندگانگی کرده است.

مقام‌های ایالات متحده احتمال ظهور بریکس به‌عنوان رقیب ژئوپلیتیک را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند و این بلوک را گروه بسیار متنوعی از کشورهای دوست و رقیب می‌دانند.

سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده گفت: «ایالات متحده مجدداً بر این باور خود تأکید می‌کند که کشورها حق دارند هم‌پیمانان و گروه‌های مورد نظر خود را برای برقراری ارتباط انتخاب کنند».