نوشتهٔ پیشتاز | 2023-10-02

یک سال پس از آنکه حدود ۱۰۰ معترض در سرکوب «جمعهٔ خونین» زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، جان خود را از دست دادند، در تجمع اعتراضی جمعه (۷ مهر) به مناسبت سالگرد این حادثه، بار دیگر خشونت بالا گرفت.

نیروهای امنیتی رژیم ایران پیوسته معترضانی را که طی سال گذشته هر هفته بعد از نماز جمعه در شهر زاهدان تجمع به‌راه انداخته‌اند سرکوب کرده‌اند؛ زاهدان در جنوب‌شرق کشور واقع شده و اکثریت جمعیت آن را بلوچ‌های سنی‌مذهب تشکیل می‌دهند.

تعداد زیادی از مردم روز جمعه به مناسبت اولین سالگرد خشونت‌های «جمعهٔ خونین» ۸ مهر ۱۴۰۱ تجمع اعتراضی به‌راه انداختند.

در آن روز، نیروهای امنیتی رژیم پس از استفاده از گاز اشک‌آور به‌سوی معترضان عمدتاً بلوچ که پس از برگزاری نماز جمعه در زاهدان وارد تظاهرات شده بودند تیراندازی کردند؛ در این حادثه، ده‌ها نفر کشته، مجروح و بازداشت شدند.

حدود ۱۰۰ معترض بلوچ جان خود را از دست دادند، که دست‌کم ۱۵ نفرشان زیر سن قانونی بودند.

سال گذشته همزمان با اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در سراسر ایران در پی مرگ مهسا امینی تحت بازداشت «پلیس امنیت اخلاقی» رژیم، تظاهرات زاهدان نیز آغاز شد.

پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر تجاوز یک فرمانده نیروی انتظامی به یک دختر نوجوان بلوچ تحت بازداشت، اعتراضات در شهر گسترش یافت.

رژیم نیز با سرکوب امنیتی سنگین پاسخ داد.

«جمعهٔ خونین» دوم

شنبه‌شب امسال، کاربران شبکه‌های اجتماعی در زاهدان حضور سنگین نیروهای انتظامی و نظامی را در خیابان‌ها و میادین شهر گزارش کردند.

به‌گفتهٔ حال‌وش، گروه حامی حقوق بشر و وب‌سایت خبری رویدادهای سیستان و بلوچستان، در فاصلهٔ ۷۲ ساعت بین جمعه تا یکشنبه، نیروهای امنیتی دست‌کم ۲۱۶ نفر را بازداشت کرده‌اند.

حال‌وش گزارش کرد که ۳۲ نفر از این بازداشت‌شدگان کمتر از ۱۸ سال دارند و افزود این افراد در مدت بازداشت مورد خشونت و ضرب‌وشتم قرار گرفته‌اند.

به‌گفتهٔ بعضی از افراد، نیروهای امنیتی مراقب نماز جمعه با پیش‌بینی وقوع اعتراضات حتی تفنگ‌هایشان را به روی نمازگزاران گرفته و به‌سمت آنها گلوله یا کپسول گاز اشک‌آور شلیک کرده‌اند.

اما این گزارش‌ها از سوی منابع مستقل به تأیید نرسیده است.

همین‌طور که مردم بیشتری در شهر و روستاهای اطراف تظاهرات می‌کردند و شعار سرمی‌دادند، نیروهای امنیتی بعضاً با لباس شخصی در مواجهه با مقاومت معترضان موضع سخت‌تری گرفتند و به‌سوی جمعیت آتش گشودند.

فقط در روز جمعه دست‌کم ۲۹ تن مجروح شدند، که هشت تن از آنها زیر سن قانونی بودند.

با کشیده‌شدن اعتراضات به پاسی از شب، مردم برای گرم‌شدن آتش روشن کردند و نیروهای رژیم جمعیت را در سه نقطه از شهر محاصره کردند.

تعدادی از معترضان بعداً اقدام به سوزاندن لاستیک کردند و چند خیابان را بستند.

امام جمعهٔ مخالف

اگرچه اعتراضات نسبت به مرگ مهسا امینی به‌تدریج در بسیاری از نقاط ایران فروکش کرد، در زاهدان هر هفته ادامه داشت.

رژیم نیز در پاسخ به این اعتراضات هر جمعه اینترنت شهر را مختل کرده است.

نماز جمعهٔ زاهدان به امامت روحانی مخالف و صریح‌اللحن اهل سنت، عبدالحمید اسماعیل‌زهی، معروف به مولوی عبدالحمید، برگزار می‌شود، که طی یک سال گذشته همواره در خطبه‌های خود از اقدامات جمهوری اسلامی انتقاد کرده است.

او از سرکوب بی‌رحمانهٔ معترضان ایرانی، قوانین سختگیرانه و خصوصاً بی‌توجهی دولت نسبت به سیستان و بلوچستان و مردمش، که اقلیت دوگانه محسوب می‌شوند -- هم از لحاظ مذهبی و هم از لحاظ قومی -- انتقاد کرده است.

اسماعیل‌زهی گرچه طرفدار وحدت شیعه و سنی است، همواره مورد انتقاد شدید بعضی از رسانه‌های تندرو در ایران، از جمله روزنامهٔ شدیداً محافظه‌کار کیهان که به علی خامنه‌ای، رهبر ایران، نزدیک است قرار گرفته است.

بعضی از افراد نگران امنیت اسماعیل‌زهی بوده و برخی حتی نگران جان او هستند و معتقدند عوامل رژیم ممکن است او را ترور کنند.

اسماعیل‌زهی همواره با صراحت در مورد کاستی‌های دولت در استان زادگاهش صحبت کرده و در خطبه‌هایش بر حقوق برادران بلوچ و سنی خود و همچنین حقوق و آزادی‌های کلی زنان تمرکز داشته است.

روز ۳۱ شهریور، این روحانی در یکی از خطبه‌های خود از قوانین رژیم ایران در مورد پوشش اجباری موی زنان انتقاد کرد و صدای ایرانیان مخالف با قوانین «سختگیرانهٔ» جدید را بلندتر به گوش همگان رساند.

یک معلم بلوچ ساکن زاهدان به پیشتاز گفت از سال گذشته هر جمعه به اعتراضات رفته است. او گفت اسماعیل‌زهی در زاهدان پیروان زیادی دارد.

این معلم، که مایل به افشای نامش نبود، گفت: «جامعهٔ ما احترام زیادی برای مولوی عبدالحمید قائل است. او برای ما منبع الهام است و شجاعت و خطبه‌های قاطعانه‌اش رهنمای ماست. ما واقعاً برایش احترام قائلیم.»

وی افزود: «زاهدان با مشکلات مختلفی مواجه است و سال‌ها همین‌طور بوده».

او در ادامه گفت: «وضعیت بخش‌های دیگر استان حتی از ما که در مرکز استان زندگی می‌کنیم هم بدتر است. ما باور داریم که رژیم همیشه ما را شهروند درجه سه، یا حتی اگر بشود کمتر از آن، فرض کرده است.»

بی‌توجهی به مردم بلوچ

مردم بلوچ ایران چندین دهه گرفتار فقر، بیکاری، شرایط معیشتی نامناسب و آفت مواد مخدر غیرمجاز بوده است.

آنها همواره -- و با شدت بیشتری طی یک سال گذشته -- طالب حقوق خود و معترض بی‌توجهی رژیم بوده‌اند، که نشان‌دهندهٔ مخالفت بخش بزرگی از جامعهٔ بلوچ با سرکوب سیاسی و فرهنگی رژیم است.

سیستان و بلوچستان سال‌ها گرفتار مشکل مواد مخدر بوده است. به‌دلیل همسایگی با پاکستان و افغانستان، قاچاق و فروش مواد مخدر غیرمجاز و همچنین مصرف و اعتیاد به آن در این استان امری شایع است.

رژیم برای محکومان به اتهامات مرتبط با مواد مخدر مجازات سختی در نظر می‌گیرد.

طبق گزارش گروه حقوق بشر ایران، این استان در سال ۱۴۰۱ بالاترین آمار اعدام‌ها را در ایران داشته است (۳۰ درصد)، آنچنانکه دست‌کم ۱۷۴ شهروند بلوچ در آن مدت اعدام شده‌اند.

امسال چند سازمان حقوق بشری گزارش کردند که از سوم تیرماه تا ۲۹ مرداد، دست‌کم ۱۵۶ بلوچ در زندان‌های سیستان و بلوچستان اعدام شده‌اند.

از آنجا که سازمان‌های حقوق بشری فقط آمار قابل تأیید را منتشر می‌کنند، امکان دارد آمار واقعی بیشتر باشد.

دولت ایران آمار افراد زندانی یا اعدامی را علنی نمی‌کند و بنابراین، سازمان‌های حقوق بشری صرفاً وقتی از طریق خانواده‌ها مطلع می‌شوند قادر به تأیید مرگ افراد هستند.

با این حال، تأیید شده است که ۲۰ بلوچ -- شامل دو زن -- بین دهم تا چهاردهم اردیبهشت سال جاری اعدام شده‌اند، که عمدتاً به‌دلیل جرایم مرتبط با مواد مخدر بوده است.

معلم بلوچ به پیشتاز گفت کشتن بلوچ‌ها «قومیت و رسوم و لباس‌ها و زبان ما را عوض نمی‌کند».

«ما ایستادگی می‌کنیم و پابرجا می‌مانیم.»